Ρόμπερτ Μουζίλ: Περί Βλακείας
Εκδόσεις: Ολκός ΕΠΕ. Β’ έκδοση, ISBN 960-8154-09-X –ΑΘΗΝΑ 2001
Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας


Το μικρό αυτό εγχειρίδιο των 66 σελίδων αποτελεί συμπυκνωμένο καταστάλαγμα σοφίας ακριβώς μέσα από την επίφαση της φιλοσοφικής ερμηνείας της βλακείας. Η περιεκτικότητα και η απλότητα του κειμένου μέσα από μια προφορική διαδρομή επιχειρημάτων του Μουζίλ, ο οποίος παρουσίασε διάλεξη Περί Βλακείας στις 11 και 17 Μαρτίου 1937, ύστερα από ειδική πρόσκληση της Εργατικής Ένωσης (Werkbund) και, η οποία στη συνέχεια δημοσιεύθηκε από τις εκδόσεις Berrmann-Fischer, προβληματίζει τον αναγνώστη ακριβώς για το αξεπέραστο της επικαιρότητάς της. Θα τολμούσα, ωστόσο, να παραβάλω την απόδειξη της βλακείας ως έννοιας με εκείνη της αφέλειας που οδηγεί συχνά σε ολόκληρες προτάσεις, που προσομοιάζουν με τη μεγάλη σωματικότητα και την αντικατάσταση υψηλότερων συνειρμών, με τη αφήγηση μιας απλής ιστορίας, με την ανεκδοτολογία καταστάσεων με απλούς χειρισμούς απόδειξης κι εν ολίγοις με τη ματαιότητα που συνάδει με τη βαρεμάρα της καθημερινής ζωής αλλά ταυτόχρονα και της αναπηρίας συνδυασμού λογικής και συναισθήματος. Ανάμεσά στα δύο τελευταία πάλλονται ποικίλες πνευματικές και ψυχικές παραλλαγές, ικανές να εμποδίσουν, να ακυρώσουν κα να παραπλανήσουν ακόμα κα μια εγγενώς ακέραιη ευφυΐα σε τέτοιο βαθμό, ώστε το αποτέλεσμα να είναι εκείνο για το οποίο η γλώσσα μας διαθέτει μόνο τη λέξη βλακεία, σύμφωνα με τον συγγραφέα. Συνειρμικά προσεγγίζει τη διαπίστωση του Ρωμανού του Μελωδού ότι: «Είναι κανείς από το μέρος της αθωότητας-«λευκοφόρος την διάνοιαν»- σε δύο περιπτώσεις: όταν δεν έχει φτάσει στο σημείο να υποψιασθεί καν το Μαύρο κι όταν το έχει διατρέξει ως την έσχατη άκρη του έτσι που να πατήσει από το άλλο μέρος πάλι στο Λευκό. Με πλήρη συνείδηση ότι όσα γνώρισε στο αναμεταξύ του είναι απολύτως άχρηστα». Στην Ποίηση αυτό μεταφράζεται ως αθωότητα ή ως κανόνας δημιουργίας, δηλ. αφαίρεση:
- Τι είναι το κόκκινο χρώμα;
- Ένα χαστούκι από παπαρούνες!
- Τι είναι ο αετός;
- Εκείνο που βάζουμε πολύ πάνω απ’ το κεφάλι μας
- Αν η Τύχη ξεφόρτωνε χαρούπια
- Χίλια ιστιοφόρα θα ‘σκιζαν τις θάλασσες 1
Θεωρώ, όμως, ότι κατά τη φιλοσοφική του Μουζίλ θα μπορούσε να εκληφθεί ως βλακεία, ακριβώς μέσα στα πλαίσια της αδυναμίας της επεξεργασίας και της συνταύτισης με τα πρωτόγονα αισθήματα που στο Εγκώμιο της μωρίας του Erasmus Desiderius(1469-1536) προκύπτει ότι ο άνθρωπος χωρίς ορισμένες βλακείες, δεν θα ερχόταν καν στον κόσμο! Ένα άλλο σημείο που αδιαφιλονίκητα αποδεικνύει την συμμετοχή της βλακείας στη νόηση είναι η διαπίστωση του συγγραφέα ότι η αισθητική απόλαυση είναι συγχρόνως κρίση και αίσθημα. Αναγνωριστικό σημείο στην εποχή μας, η κρίση κατά προτίμηση, με τις αντιφάσεις στη θέση και την αντίθεση που αντικατοπτρίζουν τελικά την πολιτική στάση του όντος απέναντι στη ζωή. Αρκετά χαριτωμένη είναι, επίσης, η αναφορά του συγγραφέα στην περιαυτολογία. Πράγματι η περιαυτολογία είναι ένα ελάττωμα των εγωιστών(άραγε ποιος δεν είναι;) και των ανήσυχων αλλά και χαρακτηριστικό των μελαγχολικών!!! Παραθέτω εδώ σπουδαία «απολιθώματα» της ανθρώπινης ματαιοδοξίας: Μεγαλειότατε, Μακαριότατε, Εξοχότατε, Εκλαμπρότατε, Υψηλότατε και άλλα παρόμοια όπου, η ανεκδοτολογία των επισημάνσεων δεν γίνεται καν συνειδητή. Ένα άλλο σημαντικό σημείο της αναφοράς στη βλακεία, κατά το συγγραφέα, είναι η βλακεία στη πράξη, αυτό που λέγεται ωμότητα. Δηλαδή, αυτό που μας οδηγεί ολόισια στην κατεύθυνση εκείνης της συναισθηματικής διαταραχής και της διαταραχής της συναισθηματικής ισορροπίας. Η ευρυματολογία, τολμώ να μεταφράσω, της απ’ ευθείας έκφρασης συναισθημάτων που ο συγγραφέας μεταφράζει ως εφαρμοσμένη βλακεία. Η αμετροέπεια που σκουντουφλάει, θα έλεγα.
Στο άκουσμα της βλακείας συνήθως ακολουθούν γέλια κι αυτό γιατί η ίδια η βλακεία προκαλεί μια βαθιά αμφίθυμη ψυχολογική ένταση. Στους ρυθμούς της σύγχρονης πραγματικότητας η βλακεία μοιράζεται στιγμές ανυπέρβλητης ξεκούρασης κι έντασης έως «παράδοσης» μέσα από τα προγράμματα της τηλεόρασης. Η μοναδική εμπειρία της εισβολής της ανά λεπτό στο οικοδόμημα που, αν μη τι άλλο καθρεφτίζει τον εσωτερικό κόσμο μας, δηλαδή στο ίδιο μας το σπίτι, είναι τουλάχιστον καταστροφική. Άλλωστε το θέμα δεν μπορεί παρά να είναι πολιτικό για μια ακόμα φορά, αφού απαιτεί από εμάς συγκεκριμένη συμπεριφορά δράσης σε όλους τους τομείς έκφρασης και δημιουργίας. Η βλακεία αποκοιμίζει τη δυσπιστία, την αφοπλίζει. Σε σχέσεις μάλιστα εξάρτησης οι δυνάμεις έχουν κατανεμηθεί τόσο άνισα, ώστε ο ανίσχυρος να παριστάνει, για την ασφάλειά του, έναν μεγαλύτερο βλάκα απ’ ότι είναι.
Πιο είναι το μέσο αποφυγής της βλακείας; Σύμφωνα με τον συγγραφέα: Η μετριοφροσύνη και, ως προς τις προθέσεις εκεί συμβουλεύει: πράξε όσο καλά μπορείς και όσο άσχημα είσαι αναγκασμένος, γνωρίζοντας πάντα τα όρια του λάθους των πράξεών σου!
___________________________________________________1 «Ανοιχτά Χαρτιά» Ο.Ελύτη

Ελένη Γουρνέλου